((هوالرحیم))
دربارۀ کودک سه‌سالۀ خود چه می‌دانید؟
کودک سه‌ساله چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه می‌توان مهارت‌های جسمی، شناختی، کلامی و عاطفی او را تقویت کرد؟
مراحل رشد یک کودک در سال‌های اولیۀ زندگی بسیار سریع و شگفت‌انگیز است. کودک در پنج‌سال اول زندگی خود توانایی‌هایی کسب می‌کند که ما را به حیرت وامی‌دارد. او از نوزادی وابسته به مادر که توان ایستادن و سخن گفتن ندارد، تبدیل به یک دوندۀ کوچکِ شیرین‌زبان می‌شود که افکار و عواطف منحصربه‌فردی دارد. دانستن ویژگی‌های کودک در هر سن به ما کمک می‌کند تا به عنوان پدر و مادر، جهان را از نگاه فرزندمان بنگریم؛ با او ارتباط برقرار کنیم؛ احساساتش را بهتر درک کنیم و نیازهای او را برطرف نماییم. در این مقاله نکاتی دربارۀ رشد حرکتی، ذهنی، کلامی و عاطفی کودکان در سه‌سالگی می‌خوانیم.
کوچولوی پرجنبوجوش؛ رشد حرکتی کودک سه‌ساله
تغییرات حرکتی کودک در سه‌سالگی کاملاً برای والدین مشهود است. ماهیچه‌های بزرگ کودکان در سه‌سالگی رشد کرده و به همین دلیل او بسیار پرجنبوجوش است. جهیدن، سه‌چرخه سواری، دویدن در پارک، بالا رفتن از سرسره و حفظ تعادل به دلیل رشد ماهیچه‌های بزرگ کودک است. رشد ماهیچه‌های ظریف نیز به کودک کمک می‌کند تا قطعات مکعبی را به خوبی روی هم بچیند؛ خطوط واضح و محکم‌تری بکشد و طرح‌های دقیق‌تری از صورت انسان رسم کنند. رشد ماهیچه‌های ظریف دست، کودک را برای نوشتن و انجام فعالیت‌های دقیق آماده می‌کند و به همین دلیل بسیار اهمیت دارد.
والدین می‌توانند با انواع بازی و ورزش، به رشد مهارت‌های حرکتی کودک کمک کنند.
– ورزش به تقویت ماهیچه‌های بزرگ و رشد حرکتی کودک کمک می‌کند. بازی‌های تعادلی مثل لی‌لی، پریدن از روی اشیا با ارتفاع کم، تقلید از حرکات حیوانات، بازی با توپ و پرتاب بالش، بازی‌های شادی‌آفرین و تقویت‌کننده‌ای هستند.
– کار با خمیرِ بازی، نقاشی با مداد و قلم‌مو و انگشت، برش خطوط ساده با قیچی و بازی انگشت‌ها می‌تواند ماهیچه‌های ظریف دست را تقویت کند.
– ورز دادن و هم زدن نه‌تنها برای کودکان لذت‌بخش است، بلکه ماهیچه‌های ظریف آن‌ها را تقویت می‌کند؛ پس از این آشپزهای کوچک کمک بگیرید.
اندیشمند کوچک؛ رشد شناختی کودک سه‌ساله
ذهن کودک در سه‌سالگی رشد چشمگیری دارد؛ اما او هنوز نمی‌تواند دنیا را مثل بزرگ‌ترها ببیند. او تنها آنچه می‌تواند لمس و مشاهده کند را درک می‌کند؛ بنابراین آنچه برای شما واضح است، می‌تواند او را ساعت‌ها به فکر فروببرد. کودکتان خود را تازه شناخته و تنها به منافع خودش فکر می‌کند؛ بنابراین نباید توقع داشته باشید معنی جملۀ «خودت را جای دوستت قرار بده» را بفهمد و عروسک مورد علاقه‌اش را به او بدهد. همچنین مفهوم زمان تا حدودی برای او روشن است؛ اما زمان‌های دور به درستی برای او قابل درک نیست؛ پس اگر به او بگویید آخر هفته به پارک می‌رویم، منتظر باشید که هرروز بپرسد «مامان چرا نمی‌ریم پارک؟».
ذهن کودک در سه‌سالگی آماده و مشتاق آموختن است؛ به همین دلیل سؤالات زیادی دارد. پاسخ درست به این سؤالات به تقویت رشد شناختی کودک کمک می‌کند.
– بهترین شیوۀ پاسخ به سؤالات متعدد کودک، جواب‌های ساده، کوتاه، درست و نه الزاماً کامل است. جالب است بدانید جمله «نمی‌دانم؛ باید از کتاب ببینم.» کودک شما را قانع خواهد کرد؛ پس هیچ‌گاه جواب‌های نادرست به او ندهید.
– شیوۀ دیگر تقویت مهارت‌های تفکر کودک این است که گاهی او را در یافتن پاسخ سؤالش شریک کنید. از او بپرسید «تو چه فکر می‌کنی؟» یا «بیا با هم فکر کنیم و جواب را پیدا کنیم.» در این صورت شما به پرورش ذهن خلاق و جستجوگر او کمک کرده‌اید.
– برای تقویت درک کودکتان از شکل، رنگ و اندازۀ اشیا، بازی‌ها بسیار کمک‌کننده هستند. بازی‌هایی مثل پیدا کردن اشیای هم‌رنگ، درست کردن اشکال هندسی با کاغذ، مرتب کردن اشیا از کوچک به بزرگ و…
– طرح سؤال از داستانی که برای او تعریف کرده‌اید، باعث می‌شود قدرت تفکر، حافظه و تمرکز او بر جزئیات تقویت شود.
گویندۀ شیرین زبان؛ رشد کلامی کودک سه‌ساله
رشد مهارت‌های کلامی یکی از ویژگی‌های سه‌سالگی است. در این سن شما کلمات و جملاتی از فرزندتان می‌شنوید که باعث تعجب و خندۀ شما می‌شود؛ زیرا او این توانایی را یافته که از کلمات در جای درست استفاده کند. گنجینۀ واژگان او تا ۱۰۰۰ کلمه می‌رسد و تقریباً نام همۀ اشیاء اطراف خود را می‌داند. در این سن او می‌تواند نیازها، احساسات مثبت و منفی و مخالفت خود را در قالب جملات کوتاه بیان کند. اگر ۷۵درصد کلمات کودک شما برای افراد دیگر قابل‌فهم است، او قدرت تکلم خوبی دارد و نباید نگران برخی از اشکالات تلفظی او باشید و می‌توانید با خیال راحت از شیرین‌زبانی‌های او لذت ببرید. در این سن او می‌تواند پرسش‌های ساده را پاسخ دهد؛ خود را معرفی کند و از ضمیر «من» استفاده کند.
بخش زیادی از رشد زبانی در سال‌های اولیۀ زندگی شکل می‌گیرد و کودک بیش‌ترین یادگیری را از اطرافیان خود دارد؛ صحیح و کامل صحبت کردن با کودک، رشد زبانی او را تقویت می‌کند.
– برای تقویت مهارت‌های کلامی کودک با صبوری به صحبت‌هایش گوش دهید؛ هرچند به نظرتان زیاد صحبت می‌کند. همچنین برای اصلاح اشتباهاتش کلام او را قطع نکنید و با او صحیح و کامل صحبت کنید.
– با خواندن کتاب و تعریف کردن قصه نه تنها او را سرگرم می‌کنید، بلکه کلمات بیشتر و صحیح‌تری به او می‌آموزید.
– کودک از شعر و کلام موزون بسیار لذت می‌برد و شعرخوانی به تقویت گفتار و حافظۀ او کمک می‌کند.
– بازی‌هایی مانند تقلید صدای حیوانات و مثل ماهی لب زدن در تقویت قدرت تکلم مؤثر است.
کوچولوی احساساتی؛ رشد عاطفی کودک سه‌ساله
کودکان سه‌ساله عواطف و احساسات وسیعی دارند. آن‌ها غیر از ترس، خشم و شادی، کم‌کم تنهایی، وابستگی، اعتراض، همدردی و غرور را تجربه می‌کنند. توانایی کودک در استفاده از زبان و ابراز احساسات به رشد عاطفی او کمک می‌کند. پس به جای بکن و نکن، نظرش را بپرسید و با او گفتگو کنید. این کار عزت نفس او را افزایش میدهد و از اینکه با او مشورت کرده‌اید، احساس خوبی پیدا می‌کند. وقتی کودک خشمگین است، پرسیدن اینکه «الآن چه احساسی داری؟» او را متوجه می‌کند که به جای ابراز احساس فیزیکی، دربارۀ آن‌ها صحبت کند. در این سن کودک تمایل دارد که شبیه والدینش باشد و نقش‌های مرتبط با جنسیت خود را در خلال بازی تجربه می‌کند. البته گاهی نوعی احساس رقابت با والد هم‌جنس و مقابله با روابط والدین با یکدیگر در کودک وجود دارد که این امر طبیعی است و به‌مرور زمان از بین می‌رود.
والدین می‌توانند با مشاهدۀ بازی‌های فرزندشان، آنچه را در ذهن او می‌گذرد کشف کنند.
– کودکان مشتاق بازی با پدر و مادر خود هستند و این بهترین فرصت برای انتقال غیرمستقیم مفاهیم مثبت به کودک است.
– تحسین، تشویق و ابراز محبت پدر و مادر، به کودک احساس امنیت و آرامش میدهد و رشد عاطفی او را ارتقا می‌بخشد.
– سه‌سالگی زمان تجربۀ دوستی‌هاست. والدین باید شرایطی ایجاد کنند تا کودک در جمع‌های دوستانه و بازی‌های گروهی شرکت کند و ضمن پذیرش نقش‌های مختلف، مسئولیت‌پذیری و توانایی حل اختلاف را در حین بازی کسب نماید.
– کودکان غیر از دوستی با همسالان، از بازی با دوستان خیالی نیز لذت می‌برند. پس بهتر است بدون ورود و دخالت در بازی، آنچه در ذهن آنان می‌گذرد را کشف کنیم.
در پایان گفتنی است که با وجود همه شباهت‌ها، هر کودک مراحل رشد منحصربه‌فردی دارد؛ بنابراین با آگاهی از مراحل رشد در سنین مختلف، متوجه توانایی‌هایی که کودکتان در هر مرحله کسب کرده یا هنوز کسب نکرده، باشید و در صورت نیاز برای تقویت مهارت‌ها یا رفع مشکلات احتمالی به او کمک کنید.
برچسب‌ها: تربیت فرزند، رشد کودک، رشد حرکتی، رشد زبانی، رشد عاطفی، رشد ذهنی، سه‌سالگی
منابع:
– دی شریدان، ماری، از تولد تا پنج سالگی، ترجمۀ محمود مزینانی، پیدایش، ۱۳۸۸٫
– ای‌گاتلیب، سوزان، کلیدهای رفتار با کودک سه‌ساله، ترجمه زهرا سعیدی، صابرین، ۱۳۸۸٫
– اسپاک، بنجامین، تغذیه و تربیت کودک، ترجمۀ دکتر مصطفی مدنی، زوار، ۱۳۸۱٫