دربارۀ کودک چهارساله خود چه می‌دانید؟
رشد جسمی، شناختی، کلامی و عاطفی در کودک چهارساله چگونه است و چگونه می‌توان مهارت‌های او را تقویت کرد؟
آشنایی با مراحل رشد به پدر و مادر این امکان را می‌دهد تا کودک خود را از جنبه‌های مختلف جسمی، شناختی، کلامی و عاطفی ارزیابی کنند. البته این شناخت به معنی نگرانی و لحظه به لحظه مقایسه کردن کودک با نمودارهای رشد نیست؛ بلکه به معنی فراهم کردن محیطی آرام و امن برای رشد اوست. والدین باید بدانند هر کودک مراحل رشد خاص خود را دارد؛ اما آگاهی از الگوهای رشد به ما کمک می‌کند تا رفتارهای کودک را بهتر درک کنیم؛ توقعات درستی از او داشته باشیم؛ مشکلات احتمالی او را تشخیص دهیم و برای حل آن‌ها اقدام کنیم. همچنین با آموختن مهارت‌های لازم، می‌توانیم به رشد فرزندمان در جنبه‌های گوناگون کمک کنیم.
دوندۀ دقیق؛ رشد جسمی کودک در چهارسالگی
شاید حرکت و جنب‌و‌جوش کودکان برای ما عادی باشد؛ ولی تحقیقات نشان می‌دهد رشد جسمی، شامل رشد ماهیچه‌های بزرگ و ماهیچه‌های ظریف اهمیت بسیاری در دیگر جنبه‌های رشد دارد. رشد ماهیچه‌های بزرگ به کودکان اجازه حرکت و بررسی محیط اطراف را داده و در رشد شناختی آنان تأثیر دارد. همچنین مهارت‌های حرکتی ظریف بر هوش هیجانی، یادگیری ریاضی و کیفیت و سرعت اجرای امور فردی مؤثر است.
کودک در این سن روی حرکاتش کنترل دارد و غالباً می‌تواند مستقل عمل کند؛ اما همچنان نیاز به حمایت و مراقبت غیرمستقیم دارد. او دائماً در حال جنب‌و‌جوش است؛ تا جایی که چه بسا بر او برچسب بیش‌فعال زده شود. اما اگر کودک شما بتواند ۱۵دقیقه بر یک فعالیت تمرکز کند، جای نگرانی نیست. فقط باید امکانی فراهم کنید تا او انرژی خود را در مکان و زمان مناسب تخلیه کند. به دلیل رشد ماهیچه‌های ظریف، او قادر است حروف و اعداد و اشکال را رونویسی کند و نقاشی‌های کامل‌تری از مناظر و انسان‌ها رسم نماید.
اطرافیان باید با شناخت علایق و توانایی‌های فردی کودک، به رشد مهارت‌های حرکتی او کمک کنند.
– بازی‌هایی مانند طناب‌بازی، حمل اشیای بی‌خطر روی سر، سفال‌گری، نقاشی با رنگ انگشتی، درست کردن کاردستی با کاغذ، پارچه و چسب، نخ کردن مهره و چیدن پازل، رشد حرکتی کودک را تقویت می‌کند.
– چهارسالگی بهترین زمان برای انتخاب ورزش‌هایی است که فرزندتان به آن‌ها علاقه‌مند است؛ مانند شنا، ژیمناستیک و… . البته این ورزش‌ها باید بدون اجبار و سختگیری و فقط با هدف ارتقای رشد کودک باشد.
– کودک شما تحمل بی‌حرکت نشستن و انتظار طولانی‌مدت را ندارد؛ بنابراین در مهمانی‌ها، مراسمات مختلف یا مکان‌هایی مانند مطب پزشک، باید او را سرگرم کنید و بگویید که احساس او را درک می‌کنید.
متفکر عینی؛ رشد شناختی کودک در چهارسالگی
کودک در این سن مشتاق یادگیری، شناخت و کشف محیط اطراف خود است و با پرسش‌های دقیق‌تری، از شما می‌خواهد که او را در راه این کشف یاری کنید. تفکر کودک در چهارسالگی مبتنی بر مشاهده و حواس پنج‌گانه اوست و درک آنچه نمی‌بیند، برای او دشوار است؛ به همین دلیل، باید مفاهیم انتزاعی و غیرمحسوس را با بیانی ساده برایش توضیح دهید. او بسیار واقعی می‌اندیشد و هنوز مفاهیم کنایی را نمی‌فهمد؛ به همین دلیل از شنیدن جمله «آن‌قدر خسته‌ام که دارم می‌میرم!» نگران می‌شود. او همچون سه‌سالگی، هنوز در اندیشیدن خودمحور است.
رشد شناختی شامل تغییراتی در ذهن و ساختار سیستم عصبی است که یک کودک را به تدریج قادر به تفکر و اندیشیدن می‌کند.
– برای تقویت مهارت‌های شناختی و تفکر کودک، می‌توانید آزمایش‌های ساده‌ای ترتیب دهید تا او با حواس خود و به‌طور ملموس، واقعیات اطراف خود را درک کند.
– کودک چهارساله تا حد زیادی قادر به درک زمان گذشته و حال و آینده است؛ اما می‌توانید برای درک بهتر زمان آینده، تقویم سادۀ یک‌هفته‌ای برای او درست کنید.
– بیشتر کودکان در این سن می‌توانند تا عدد۱۰ را بشمارند و رنگ‌ها و اشکال را به خوبی تمیز دهند. بازی «گرگِ رنگی» دقت، تمرکز و سرعت عمل کودک را ارتقا می‌دهد. تقسیم وسایل بازی توسط کودک مثل اینکه «به هر نفر ۷ کارت بده»، مهارت‌های ریاضی او را بهبود می‌دهد.
– تعریف کردن خاطرۀ دیدار با دوستان یا داستان‌هایی که شنیده است، به تقویت حافظه و درک توالی منطقی اتفاقات کمک می‌کند.
پرحرف و اجتماعی؛ رشد کلامی کودک در چهارسالگی
در این سن دایرۀ لغات کودک افزایش یافته و از جملات طولانی‌تری استفاده می‌کند. او سعی می‌کند کلمات را به درستی ادا کند؛ به همین دلیل هرگز به اشتباهاتش نخندید و اجازه دهید خودش اشتباهش را اصلاح کند. کودک چهارساله خواسته‌ها، سؤالات و احساسات خود را واضح‌تر بیان می‌کند و تا حد زیادی می‌تواند به درستی از دستور زبان استفاده کند. او در این سن تمایل زیادی به صحبت کردن دارد و چون اجتماعی‌تر شده، ممکن است همۀ اتفاقاتی که در خانه می‌افتد را برای دیگران تعریف کند!
شعرخوانی، قصه‌گویی و صحبت کردن به جای عروسک‌ها، مهارت‌های کلامی و خلاقیت کودک را افزایش می‌دهد.
– یکی از بازی‌های بسیار هیجان‌انگیز که قوۀ تفکر و مهارت‌های کلامی کودک را تقویت می‌کند، بازی «مصاحبه» است. شیئی مانند میکروفن به کودک بدهید و از او بخواهید تا با دیگران گفتگو کند. این کار حتماً تجربه دل‌نشینی برای شما و او رقم خواهد زد.
– در این سن با افزایش درک از اتفاقات اطراف، ممکن است کودک در اثر هیجانات و حوادث ناگوار، دچار لکنت زبان شود. ایجاد محیط آرام و بدون‌تنش در رفع این مشکل بسیار مؤثر است. البته اگر این اختلال طولانی شود، باید برای درمان آن از مشاور کمک گرفت.
– خوب گوش دادن به صحبت‌های کودک و تأیید و ابراز فهم سخنانش، اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهد و به او می‌آموزد که باید شنوندۀ خوبی هم باشد.
مهربان و مستقل؛ رشد عاطفی کودک در چهارسالگی
کودک در چهارسالگی معنای محبت و عشق‌ورزی را به خوبی درک و آن را ابراز می‌کند. او بدون دلیل شما را بغل می‌کند و می‌گوید که شما را خیلی دوست دارد؛ با وجود این، او در حال تجربۀ استقلال است و همین احساس استقلال باعث می‌شود گاهی با شما مخالفت و لجبازی کند. اینکه فرزندتان اصرار دارد لباس خاصی را بپوشد یا فلان خوراکی را بخورد و به نظر شما توجهی نشان نمی‌دهد، برای این است که می‌خواهد ابراز وجود کند و هویت خود را به اثبات برساند. در این سن او خود را در نقش بزرگ‌ترها می‌بیند و نقش آن‌ها را در مامان‌بازی، دکتربازی، پلیس‌بازی و… تمرین می‌کند. او به ارتباط با هم‌جنس‌های خود علاقه زیادی نشان می‌دهد و اختلاف با دوستان برایش سخت و رنج‌آور است.
کودکتان شما را بسیار دوست دارد؛ اما هنوز نمی‌تواند به خاطر شما از خواسته‌اش بگذرد؛ بنابراین هیچگاه مخالفت‌های او را به لجبازی و عدم علاقه تعبیر کنید.
– اینکه فرزندتان برای انجام کارها از شما اجازه می‌گیرد، بسیار مهم است. شما هم در مواردی که خواسته او قابل انجام است، با او همراهی کنید و اجازه دهید کاری که دوست دارد را انجام دهد. در مواردی که امکان انجام خواستۀ او نیست، پیشنهادات دیگری به او بدهید و به او بگویید من با خواسته‌های درست تو موافق هستم.
– او هنوز به شما وابسته است؛ پس به او حق بدهید نسبت به خواهر و برادر کوچکش حسادت کند. برای رفع این احساس، زمان کافی برای همراهی و آرامش‌بخشی و حمایت از او اختصاص دهید.
برچسب‌ها: تربیت فرزند، رشد کودک، رشد حرکتی، رشد زبانی، رشد عاطفی، رشد ذهنی، چهارسالگی
منابع
– دی شریدان، ماری، از تولد تا پنج سالگی، ترجمۀ محمود مزینانی، پیدایش، ۱۳۸۸٫
– والاس، مری، کلیدهای رفتار با کودک چهارساله، ترجمۀ مینا اخباری، صابرین، ۱۳۹۲٫
– اسپاک، بنجامین، تغذیه و تربیت کودک، ترجمۀ دکتر مصطفی مدنی، زوار، ۱۳۸۱٫
– دینک میر، دان، والدین و کودکان زیر شش سال، ترجمۀ مجید رئیس‌دانا، رشد، ۱۳۸۷٫